Spis treści
Mechanizmy Ewolucji religii
Wstęp ................................................................................................................................... 11
Część pierwsza
KOMPONENTY SYNTEZY............................................................................................ 17
Rozdział 1
Socjokulturowe teorie ewolucji religii......................................................................... 19
1.1. Identyfikacja przedmiotu ewolucji........................................................................... 22
1.1.1. Ewoluujące abstrakcje ..................................................................................... 22
1.1.1.1. Duch świata ......................................................................................... 22
1.1.1.2. Ludzkość .............................................................................................. 23
1.1.1.3. Kultura ................................................................................................. 24
1.1.1.4. Społeczeństwo..................................................................................... 25
1.1.1.5. Instytucje społeczne............................................................................ 26
1.1.1.6. Religie jako firmy................................................................................ 27
1.1.2. Ograniczenia holizmu..................................................................................... 30
1.1.2.1. Religia jako podstruktura.................................................................. 30
1.1.2.2. Religia jako podsystem...................................................................... 32
1.2. Mechanizmy ewolucji................................................................................................. 37
1.2.1. Nurt materialistyczny ........................................................................... 38
1.2.2. Nurt idealistyczny ................................................................................. 42
1.2.3. Determinizm technologiczny............................................................... 45
1.2.4. Determinizm płciowy ........................................................................... 46
1.2.5. Podejście syntetyczne............................................................................ 47
1.2.6. Majsterkowanie, czyli pochwała eklektyzmu ................................... 48
1.3. Przebieg ewolucji ........................................................................................................ 50
1.3.1. Stadia ................................................................................................................. 50
1.3.2. Trendy ............................................................................................................... 53
1.3.2.1. Racjonalizacja ...................................................................................... 53
1.3.2.2. Wzrost złożoności............................................................................... 55
1.3.2.3. Pogodzenie ze światem...................................................................... 56
1.3.2.4. Tendencja do monoteizmu................................................................ 57
1.3.3. Krytyka.............................................................................................................. 59
1.4. Podsumowanie............................................................................................................ 60
Rozdział 2
Teorie ewolucji religii inspirowane biologią.............................................................. 63
2.1. Darwinizm a świat społeczny ................................................................................... 63
2.2. Religia jako pula informacji....................................................................................... 67
2.2.1. Teoria transmisji kulturowej .......................................................................... 68
2.2.2. Memetyka ......................................................................................................... 72
2.2.2.1. „Mem jako gen"................................................................................... 73
2.2.2.2. „Mem jako wirus"............................................................................... 75
2.2.2.3. Memetyka religii................................................................................. 76
2.2.2.4. Memetyka w socjologii - Walter G. Runciman .............................. 78
2.3. Religie jako organizmy............................................................................................... 81
2.3.1. Teoria Herberta Spencera ............................................................................... 81
2.3.1.1. Teoria przedmiotu ewolucji .............................................................. 82
2.3.1.2. Przebieg i mechanizmy ewolucji ...................................................... 89
2.3.1.3. Ewolucja religii.................................................................................... 91
2.3.1.4. Krytyka................................................................................................. 94
2.3.2. Ekologia organizacji ........................................................................................ 96
2.3.2.1. Populacje i organizacje....................................................................... 96
2.3.2.2. Inercja ................................................................................................... 98
2.3.2.3. Nisza..................................................................................................... 99
2.3.2.4. Krytyka................................................................................................. 101
2.4. Religie jako gatunki .................................................................................................... 102
2.5. Uzasadnienie stosowania darwinizmu w socjologii.............................................. 107
2.5.1. Izomorfizm systemowy .................................................................................. 108
2.5.2. Izomorfizm informacyjny............................................................................... 110
2.5.2.1. Poziom genu........................................................................................ 114
2.5.2.2. Poziom gatunku.................................................................................. 120
2.5.3. Religia jako jednostka darwinowska ............................................................ 121
2.6. Wnioski......................................................................................................................... 126
Część druga
SYNTETYCZNA TEORIA EWOLUCJI RELIGII........................................................ 129
Rozdział 3
Religia jako przedmiot ewolucji.................................................................................... 131
3.1. Problem definicji religii .............................................................................................. 131
3.2. Religia jako system...................................................................................................... 134
3.2.1. Potrzeba religii ................................................................................................. 135
3.2.2. Potrzeby religijne ............................................................................................. 137
3.2.3. Funkcje religijne ............................................................................................... 143
3.2.4. Struktura ........................................................................................................... 144
3.2.5. Potrzeby organizacji religijnych .................................................................... 147
3.3. Religia jako system izolowany.................................................................................. 150
3.3.1. System idei religijnych.................................................................................... 153
3.3.2. Mechanizmy izolacyjne................................................................................... 158
3.4. Religia w środowisku społecznym........................................................................... 161
3.4.1. Podsystem, system a ekosystem.................................................................... 161
3.4.2. Środowisko religii - inne elementy ekosystemu......................................... 166
3.4.3. Nisza.................................................................................................................. 169
3.4.4. Konkurenci........................................................................................................ 174
3.5. Synteza.......................................................................................................................... 176
Rozdział 4
Mechanizmy wytwarzające różnorodność ................................................................... 178
4.1. Na poziomie idei......................................................................................................... 178
4.1.1. Transmisja idei religijnych ............................................................................. 178
4.1.2. Transfer poziomy............................................................................................. 183
4.1.3. Doświadczenie religijne i autorytety charyzmatyczne .............................. 185
4.1.4. Zmiany i innowacje ......................................................................................... 188
4.1.4.1. Zmiany w trakcie transmisji.............................................................. 191
4.1.4.2. Zmiany w trakcie translacji ............................................................... 196
4.1.4.3. Zmiany w trakcie interpretacji.......................................................... 198
4.1.4.4. Główne czynniki zmian..................................................................... 200
4.1.5. Dryf, czyli czynniki losowe ............................................................................ 201
4.2. Reprodukcja organizacji religijnej ............................................................................ 203
4.3. Powstawanie religii .................................................................................................... 207
4.3.1. Powstawanie nowej religii w wyniku podziału symetrycznego .............. 209
4.3.2. Powstawanie nowej religii w wyniku podziału niesymetrycznego ........ 211
4.3.3. Powstawanie nowej religii w wyniku rozdziału......................................... 212
4.3.4. Powstawanie nowej religii w wyniku herezji.............................................. 213
4.3.5. Powstawanie nowej religii w wyniku innowacji ........................................ 214
4.3.6. Powstawanie nowej religii w wyniku synkretyzmu .................................. 214
Rozdział 5
Mechanizmy selekcji........................................................................................................ 217
5.1. Interesy i idee jako czynniki ewolucji ...................................................................... 217
5.1.1. Interesy jako czynniki ewolucji...................................................................... 220
5.1.2. Próba syntezy Maxa Schelera......................................................................... 225
5.1.3. Idee jako czynniki ewolucji ............................................................................ 228
5.2. Preferencje religijne..................................................................................................... 230
5.2.1. Potrzeby więzi.................................................................................................. 232
5.2.2. Potrzeby mocy.................................................................................................. 234
5.2.3. Potrzeby wiedzy .............................................................................................. 235
5.2.4. Społeczne uwarunkowania potrzeb religijnych.......................................... 237
5.3. Dobór ............................................................................................................................ 243
5.3.1. Dobór działający na systemy religijne .......................................................... 243
5.3.2. Dobór działający na idee religijne a adaptacja ............................................ 249
5.3.2.1. Adaptacje do sił politycznych........................................................... 252
5.3.2.2. Adaptacje do sił ekonomicznych...................................................... 253
5.3.2.3. Adaptacje do sił reprodukcyjnych ................................................... 254
5.3.2.4. Adaptacje do potrzeb religijnych ..................................................... 254
5.4. Spór, konkurencja i rywalizacja................................................................................ 255
5.4.1. Spór wewnątrzreligijny................................................................................... 256
5.4.2. Konflikt międzyreligijny................................................................................. 258
5.5. Śmierć religii........................................................................................................ 262
Rozdział 6
Mechanizmy zapobiegające zmianom.......................................................................... 268
6.1. Dobór eklezjastyczny.................................................................................................. 269
6.2. Akomodacja................................................................................................................. 272
6.3. Ograniczenia rozwojowe ........................................................................................... 275
6.4. Podążanie za niszą...................................................................................................... 277
6.5. Asymilacja.................................................................................................................... 278
Zakończenie ....................................................................................................................... 280
Literatura............................................................................................................................. 295
Indeks..................................................................................................................................311
How religions evolve. Summary..................................................................................317
Poprzednia strona: Mechanizmy ewolucji religii
Następna strona: Guru - uczniowie - wspólnota