Spis treści

Mechanizmy Ewolucji religii

Wstęp ................................................................................................................................... 11

Część pierwsza

KOMPONENTY SYNTEZY............................................................................................ 17

 

Rozdział 1

 

Socjokulturowe teorie ewolucji religii......................................................................... 19

 

1.1. Identyfikacja przedmiotu ewolucji........................................................................... 22

 

1.1.1. Ewoluujące abstrakcje ..................................................................................... 22

 

1.1.1.1. Duch świata ......................................................................................... 22

 

1.1.1.2. Ludzkość .............................................................................................. 23

 

1.1.1.3. Kultura ................................................................................................. 24

 

1.1.1.4. Społeczeństwo..................................................................................... 25

 

1.1.1.5. Instytucje społeczne............................................................................ 26

 

1.1.1.6. Religie jako firmy................................................................................ 27

 

1.1.2. Ograniczenia holizmu..................................................................................... 30

 

1.1.2.1. Religia jako podstruktura.................................................................. 30

 

1.1.2.2. Religia jako podsystem...................................................................... 32

 

1.2. Mechanizmy ewolucji................................................................................................. 37

 

1.2.1. Nurt materialistyczny ........................................................................... 38

 

1.2.2. Nurt idealistyczny ................................................................................. 42

 

1.2.3. Determinizm technologiczny............................................................... 45

 

1.2.4. Determinizm płciowy ........................................................................... 46

 

1.2.5. Podejście syntetyczne............................................................................ 47

 

1.2.6. Majsterkowanie, czyli pochwała eklektyzmu ................................... 48

 

1.3. Przebieg ewolucji ........................................................................................................ 50

 

1.3.1. Stadia ................................................................................................................. 50

 

1.3.2. Trendy ............................................................................................................... 53

 

1.3.2.1. Racjonalizacja ...................................................................................... 53

 

1.3.2.2. Wzrost złożoności............................................................................... 55

 

1.3.2.3. Pogodzenie ze światem...................................................................... 56

 

1.3.2.4. Tendencja do monoteizmu................................................................ 57

 

1.3.3. Krytyka.............................................................................................................. 59

 

1.4. Podsumowanie............................................................................................................ 60

 

Rozdział 2

 

Teorie ewolucji religii inspirowane biologią.............................................................. 63

 

2.1. Darwinizm a świat społeczny ................................................................................... 63

 

2.2. Religia jako pula informacji....................................................................................... 67

 

2.2.1. Teoria transmisji kulturowej .......................................................................... 68

 

2.2.2. Memetyka ......................................................................................................... 72

 

2.2.2.1. „Mem jako gen"................................................................................... 73

 

2.2.2.2. „Mem jako wirus"............................................................................... 75

 

2.2.2.3. Memetyka religii................................................................................. 76

 

2.2.2.4. Memetyka w socjologii - Walter G. Runciman .............................. 78

 

2.3. Religie jako organizmy............................................................................................... 81

 

2.3.1. Teoria Herberta Spencera ............................................................................... 81

 

2.3.1.1. Teoria przedmiotu ewolucji .............................................................. 82

 

2.3.1.2. Przebieg i mechanizmy ewolucji ...................................................... 89

 

2.3.1.3. Ewolucja religii.................................................................................... 91

 

2.3.1.4. Krytyka................................................................................................. 94

 

2.3.2. Ekologia organizacji ........................................................................................ 96

 

2.3.2.1. Populacje i organizacje....................................................................... 96

 

2.3.2.2. Inercja ................................................................................................... 98

 

2.3.2.3. Nisza..................................................................................................... 99

 

2.3.2.4. Krytyka................................................................................................. 101

 

2.4. Religie jako gatunki .................................................................................................... 102

 

2.5. Uzasadnienie stosowania darwinizmu w socjologii.............................................. 107

 

2.5.1. Izomorfizm systemowy .................................................................................. 108

 

2.5.2. Izomorfizm informacyjny............................................................................... 110

 

2.5.2.1. Poziom genu........................................................................................ 114

 

2.5.2.2. Poziom gatunku.................................................................................. 120

 

2.5.3. Religia jako jednostka darwinowska ............................................................ 121

 

2.6. Wnioski......................................................................................................................... 126

 

Część druga
SYNTETYCZNA TEORIA EWOLUCJI RELIGII........................................................ 129

 

Rozdział 3

 

Religia jako przedmiot ewolucji.................................................................................... 131

 

3.1. Problem definicji religii .............................................................................................. 131

 

3.2. Religia jako system...................................................................................................... 134

 

3.2.1. Potrzeba religii ................................................................................................. 135

 

3.2.2. Potrzeby religijne ............................................................................................. 137

 

3.2.3. Funkcje religijne ............................................................................................... 143

 

3.2.4. Struktura ........................................................................................................... 144

 

3.2.5. Potrzeby organizacji religijnych .................................................................... 147

 

3.3. Religia jako system izolowany.................................................................................. 150

 

3.3.1. System idei religijnych.................................................................................... 153

 

3.3.2. Mechanizmy izolacyjne................................................................................... 158

 

3.4. Religia w środowisku społecznym........................................................................... 161

 

3.4.1. Podsystem, system a ekosystem.................................................................... 161

 

3.4.2. Środowisko religii - inne elementy ekosystemu......................................... 166

 

3.4.3. Nisza.................................................................................................................. 169

 

3.4.4. Konkurenci........................................................................................................ 174

 

3.5. Synteza.......................................................................................................................... 176

 

Rozdział 4

 

Mechanizmy wytwarzające różnorodność ................................................................... 178

 

4.1. Na poziomie idei......................................................................................................... 178

 

4.1.1. Transmisja idei religijnych ............................................................................. 178

 

4.1.2. Transfer poziomy............................................................................................. 183

 

4.1.3. Doświadczenie religijne i autorytety charyzmatyczne .............................. 185

 

4.1.4. Zmiany i innowacje ......................................................................................... 188

 

4.1.4.1. Zmiany w trakcie transmisji.............................................................. 191

 

4.1.4.2. Zmiany w trakcie translacji ............................................................... 196

 

4.1.4.3. Zmiany w trakcie interpretacji.......................................................... 198

 

4.1.4.4. Główne czynniki zmian..................................................................... 200

 

4.1.5. Dryf, czyli czynniki losowe ............................................................................ 201

 

4.2. Reprodukcja organizacji religijnej ............................................................................ 203

 

4.3. Powstawanie religii .................................................................................................... 207

 

4.3.1. Powstawanie nowej religii w wyniku podziału symetrycznego .............. 209

 

4.3.2. Powstawanie nowej religii w wyniku podziału niesymetrycznego ........ 211

 

4.3.3. Powstawanie nowej religii w wyniku rozdziału......................................... 212

 

4.3.4. Powstawanie nowej religii w wyniku herezji.............................................. 213

 

4.3.5. Powstawanie nowej religii w wyniku innowacji ........................................ 214

 

4.3.6. Powstawanie nowej religii w wyniku synkretyzmu .................................. 214

 

Rozdział 5

 

Mechanizmy selekcji........................................................................................................ 217

 

5.1. Interesy i idee jako czynniki ewolucji ...................................................................... 217

 

5.1.1. Interesy jako czynniki ewolucji...................................................................... 220

 

5.1.2. Próba syntezy Maxa Schelera......................................................................... 225

 

5.1.3. Idee jako czynniki ewolucji ............................................................................ 228

 

5.2. Preferencje religijne..................................................................................................... 230

 

5.2.1. Potrzeby więzi.................................................................................................. 232

 

5.2.2. Potrzeby mocy.................................................................................................. 234

 

5.2.3. Potrzeby wiedzy .............................................................................................. 235

 

5.2.4. Społeczne uwarunkowania potrzeb religijnych.......................................... 237

 

5.3. Dobór ............................................................................................................................ 243

 

5.3.1. Dobór działający na systemy religijne .......................................................... 243

 

5.3.2. Dobór działający na idee religijne a adaptacja ............................................ 249

 

5.3.2.1. Adaptacje do sił politycznych........................................................... 252

 

5.3.2.2. Adaptacje do sił ekonomicznych...................................................... 253

 

5.3.2.3. Adaptacje do sił reprodukcyjnych ................................................... 254

 

5.3.2.4. Adaptacje do potrzeb religijnych ..................................................... 254

 

5.4. Spór, konkurencja i rywalizacja................................................................................ 255

 

5.4.1. Spór wewnątrzreligijny................................................................................... 256

 

5.4.2. Konflikt międzyreligijny................................................................................. 258

 

5.5. Śmierć religii........................................................................................................ 262

 

Rozdział 6

 

Mechanizmy zapobiegające zmianom.......................................................................... 268

 

6.1. Dobór eklezjastyczny.................................................................................................. 269

 

6.2. Akomodacja................................................................................................................. 272

 

6.3. Ograniczenia rozwojowe ........................................................................................... 275

 

6.4. Podążanie za niszą...................................................................................................... 277

 

6.5. Asymilacja.................................................................................................................... 278

 

Zakończenie ....................................................................................................................... 280

 

Literatura............................................................................................................................. 295

 

Indeks..................................................................................................................................311

 

How religions evolve. Summary..................................................................................317


Poprzednia strona: Mechanizmy ewolucji religii
Następna strona: Guru - uczniowie - wspólnota